Sau nhiều lần điều chỉnh, quy hoạch (QH) tổng thể của TP.HCM vẫn ngổn ngang với bao thực trạng cần giải quyết.

Hơn 15 năm, TP.HCM có 3 lần điều chỉnh QH. Lần thứ nhất, QH tổng thể năm 1993 đã phá sản ngay sau 5 năm bởi thiếu tính thực tiễn. Tiếp đến, đồ án điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng (QHCXD) TP.HCM đến năm 2020 (từ năm 1998) cũng không trụ nổi 10 năm do thiếu tầm nhìn. Rồi Đồ án điều chỉnh QHCXD TP.HCM đến năm 2025 do Viện Quy hoạch Xây dựng TP.HCM và tư vấn Nikken Seikei vừa thực hiện cũng đang phải điều chỉnh.

Bài học chưa cũ

Hơn 1,2 triệu USD mà TP.HCM bỏ ra để mời tư vấn nước ngoài quả cũng đem lại nhiều nhận xét vui bởi những phân tích, đánh giá số liệu về hiện trạng kinh tế, dân số, xây dựng được đánh giá là khá bài bản, chi tiết. Những thiếu sót trong Đồ án năm 1998 như: Phạm vi nghiên cứu được mở rộng, mối liên hệ của TP với vùng kinh tế trọng điểm phía nam, vấn đề kỹ thuật đất đô thị (gắn với  các dữ liệu về địa chất, thủy văn…), xác định việc di dời các cảng biển ở sâu trong nội thành… đã cơ bản được khắc phục. Đáng chú ý, các dữ liệu của giai đoạn 2001 - 2005 về vấn đề đô thị hóa, cấu trúc đô thị nhìn từ hoạt động của con người đã được đưa ra phân tích khá cụ thể.

Thế nhưng, những cố gắng ấy chỉ là để ghi nhận. Bởi thực tế cho thấy, dữ liệu mà đồ án đưa ra mới nhất cũng chỉ dừng lại ở năm 2006, sẽ không thể đem ra làm căn cứ khoa học cho điều chỉnh ngay với thời điểm vài năm chứ đừng nói tới năm 2025. Vậy là, sự lạc hậu về các con số là bài học không mới lại tái diễn trong lần điều chỉnh này và chắc chắn sẽ phải mất thêm thời gian khi tư vấn nước ngoài thu thập thêm các dữ liệu kinh tế - xã hội phục vụ cho đại hội Đảng sắp tới.

Chưa xứng tầm với TP.HCM

Là người theo sát quá trình thực hiện các đồ án QH của TP.HCM, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng Trần Ngọc Chính chỉ ra rằng, Đồ án điều chỉnh QHCXD TP.HCM đến năm 2025 chưa xứng tầm với TP này. Đặc biệt, nếu đặt vấn đề vị trí vai trò của đô thị TP.HCM với các đô thị trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương thì lại càng phải đánh giá kỹ càng và thấu đáo hơn. Cũng theo ông Chính, vấn đề biến đổi khí hậu, đối mặt và giải quyết vấn đề triều cường, tạo dựng không gian xanh, định hướng hạ tầng kỹ thuật, quy hoạch sử dụng đất cần đề cập hoặc đề cập sâu hơn trong đồ án.

Không chỉ có vậy, các chuyên gia về quy hoạch đều cho rằng, cần phải nghiên cứu sâu hơn về quy hoạch của TP. Với quy mô dân số rất lớn (10 triệu người vào năm 2025), tình trạng các KCN của các tỉnh lân cận áp sát là nhìn thấy rất gần, vì vậy việc bố trí KCN Hiệp Phước quá lớn là không nên. Đặc biệt, TP.HCM cần có vành đai xanh bảo vệ. Ngoài ra, cần đưa ra chiến lược phát triển chủ yếu và các giải pháp thực hiện, xác định rõ chất lượng và hình ảnh đô thị, chú ý đến tính kết nối giữa giao thông đô thị và giao thông đối ngoại và giải quyết vấn đề môi trường…

Các chuyên gia cũng đặc biệt lưu ý mối liên hệ của TP.HCM với vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và khu vực. Đặc biệt, cần xác định vị trí, tầm vóc của đô thị TP.HCM so với hệ thống các đô thị ở Châu Á - Thái Bình Dương đang có xu hướng đạt đến những TP toàn cầu. Xác định rõ vùng nào là vùng đô thị, vùng công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp, vùng nào là vùng sinh thái du lịch nghỉ dưỡng, vùng nông nghiệp và vùng nào là vùng hạn chế cấm phát triển…

Ông Nguyễn Thành Tài - Phó chủ tịch UBND TP.HCM đã từng khẳng định, không thể có được chất lượng sống tốt trong một đô thị kiểu như TP.HCM hôm nay. Ông Tài cũng chỉ ra 4 trở lực lớn của TP: Hệ thống cơ sở hạ tầng thấp kém; nguồn lực cho quá trình cơ cấu lại nền kinh tế chưa đáp ứng được; bản thân bộ máy quản lý chưa tương thích với một TP đông dân nhất cả nước và nhiều vấn đề xã hội đang đặt ra bức xúc, gay gắt. Chính vì lẽ đó, một đồ án QHC kết nối các không gian, đưa ra định hướng phát triển và các giải pháp thực hiện là cần thiết. Tuy nhiên, nói như Bộ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Hồng Quân, nếu không xác định rõ nguồn lực thực hiện từ đâu thì tính khả thi cũng coi như chưa nhìn thấy.

Rõ ràng, cho đến nay, TP.HCM vẫn chưa có được một giải pháp khả thi thoát khỏi sự bế tắc của TP 7 triệu dân để trở thành một TP bền vững cho hàng chục triệu dân trong tương lai - TP thương mại, tài chính quốc tế.

Còn nếu cứ tiếp diễn như hiện tại, TP.HCM sẽ dần tiến đến giới hạn khủng hoảng đô thị?